Amerikalı Arkeolog John Henry Haynes’in Konya Yolculuğu

Amerikalı arkeolog, gezgin ve fotoğrafçı John Henry Haynes, 1849 yılında ABD’de doğdu. Babasını genç yaşta kaybeden Haynes, 21 yaşında North Adams’ta (ABD) bulunan Drury Akademisi’ne kaydoldu. İki yıl sonra da Williamstown’daki Williams Koleji’nde klasikler üzerine çalışmaya başladı. Mezun olduktan sonra, kısa bir süreliğine lise müdürü olarak görev yaptı. 1880’de, Amerikan Arkeoloji Enstitüsü’nün ilk başkanı Charles Eliot Norton ile şans eseri karşılaşması nedeniyle Haynes’e Girit Adası’nda yapılacak bir arkeolojik keşif gezisinde bir pozisyon teklif edildi ancak Haynes’in ekibi, Girit için izin alamadı. Haynes de Atina’ya gitmeye karar verdi. Atina’da bulunduğu süre zarfında, fotoğrafçı William James Stillman ile tanıştı ve yanında asistanı olarak çalışmaya başladı. Atina’daki projesinin tamamlanmasının ardından Haynes, Joseph Thatcher Clarke’ın altında arkeolojik fotoğrafçı olarak çalıştığı Assos’a (Behram) düzenlenen bir Amerikan arkeoloji gezisine katıldı. Proje için fotoğrafçı olarak işe alınmasına rağmen, Haynes’in ekipman eksikliği onu 1881 kazı sezonu boyunca fotoğrafçılığı bırakmaya zorladı ve bunun yerine arkeolojik çalışmalarla ilgilendi.

Osmanlı İmparatorluğu’nda faaliyet yürüten misyoner okullarından biri olan Robert Koleji’nde İngilizce ve Latince profesörü olarak görev yaptı. Daha sonra da Gaziantep’te bulunan bir başka misyoner okulu olan ve öğrencilerinin çoğunun Ermeni olduğu Merkezi Türkiye Koleji’nde (Central Turkey College/Aintab College) görev yaptı.

Amerikan Arkeoloji Enstitüsü tarafından finanse edilen Haynes, Assos’taki keşif gezisi sırasında tanıştığı arkeolog John Robert Sitlington Sterrett ile beraber 1884 yazını Anadolu’daki seyahatlerini belgelemekle geçirdiler. İkili; Akşehir’den (Konya) çıktıkları yolda, önce Beyşehir-Elflatunpınarı’ndaki Hitit Su Anıtı’na, ardından da Selçuklu’nun başkenti Konya’ya vardılar. Haynes’in Konya gezisinde fotoğrafladığı Eflatunpınarı Hitit Su Anıtı fotoğrafı (1884), Hitit Su Anıtı’nın ilk fotoğrafı olma özelliğine sahip. Haynes’in Konya şehir merkezinde fotoğrafladığı Kılıçarslan Köşkü ve İnceminare Medresesi fotoğrafları da, ilgili tarihi yapıların hasar almadan önceki durumlarını göstermesi açısından oldukça kıymetli. Konya şehir merkezinde bulunan ve günümüze ulaşamayan Zindankale fotoğrafı da oldukça değerli.

1887 yılında Haynes, Columbia Üniversitesi’nden William R. Ware tarafından finanse edilen ve arkeolojik alanları fotoğraflama amacıyla Anadolu’ya başka bir keşif gezisine daha çıktı. Haynes, ilk seyahatindeki şehirlerin çoğunu yeniden ziyaret etti. Buna artı olarak, günümüzde Konya-Karaman il sınırları arasında bulunan Karadağ’daki Binbir Kilise bölgesini de ziyaret etti ve bölge ile ilgili önemli çalışmalar gerçekleştirdi.

1889-1892 yılları arasında Bağdat’ın ilk Amerikan konsolosu olarak da görev yapan John Henry Haynes, 29 Haziran 1910’da hayata veda etti. Mezarı bugün ABD’nin Massachusetts Eyaleti’ndeki North Adams’ta bulunmaktadır.

Aşağıda, J. H. Haynes tarafından çekilmiş Konya fotoğraflarını görecek, 140 yıl geriye giderek, bir tarih yolculuğu yapmış olacaksınız.

Haber ve Fotoğraflar: Murat Sarıbaş