Yıldızların Sırrını Açığa Çıkaran Sanat

 Yıldızların Sırrını Açığa Çıkaran Sanat

Usturlap yapımcısı Cebrail Çukurkaya, usturlapla ilgili merak edilenleri cevaplandırdı. Usturlabı günümüzde artık çok fazla kullanabilen olmadığını belirten Çukurkaya; “Günümüzde yaygın kullanımı olmamakla birlikte usturlap kullanmayı bilenler yıldızların yerini ve konumu kolayca bulabilirler. Günümüzde kullanımdan daha ziyade görsel olarak yani müzelerde sergilenmektedir” diyor.

Cebrail Çukurkaya kimdir? Bize hayat hikâyenizden bahsedebilir misiniz?

Cebrail; 1987 yılında Adana- Aladağa bağlı gökçeköyde dünyaya gelmiş, 5 kardeşten en küçüğüdür, ilk okulu köy okulunda okumuş, ortaokul ve liseyi yatılı okulda okumuştur. 2010 yılında ErciyesÜniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesini bitirmiş. Memurlukla birlikte kaligrafi derslerine başlamış akabinde Hüsnü hat müfredat dersleri almıştır. Uzun zaman naht ile ilgili çalışmalar yapmış, tayin sebebiyle  bir süre Şanlıurfa da bulunmuş ve kalemkârlığı burada öğrenmiştir.

Usturlap yapımına nasıl başladınız? Bu alana ilginiz nasıl gelişti?

2018 yılında İstanbul Gülhane Parkı içerisinde bulunan Fuat SEZGİN hocanın açmış olduğu İslam Bilim Tarihi ve Teknoloji Müzesi gezisinde usturlabı araştırmaya başladım araştırması döneminde Bilim tarihçi Hüseyin ŞEN ile tanıştım.  Hüseyin hoca Bilgi, Belge ve kaynak konusunda danışmanlığımı yaptı. Usturlap alanında yol katetmemde büyük katkısı vardır. Zaman zaman bu motivasyonum düşünce destekleri çok  olmuştur.  Ögrenmiş olduğum Naht sanatından kullandığım kıl testere eğitimim   ve bakır işlemeciliğinde kullandığım kalemkârlığı usturlap yapımında kullanmaya başladım.

Usturlap nedir ve tarihsel önemi nedir.Usturlapların temel işlevleri nelerdir

Usturlap; kelime manası olarak yıldız bulucu olarak çevirilebilir. Yani aylara göre yıldızların gökyüzündeki konumunu gösteren bir alet. İslamda namaz saatleri güneşe göre belirlenir. Güneşin yıl içerisindeki hareketinden dolayı namaz saatleri de değişmektedir. Bu değişen namaz saatlerini tespit etmek için İslam bilim adamları   Usturlabı geliştirdiler. Böylece gündüzleri güneşin ufuk çizgisinden yüksekliğini ölçerek, güneş battıktan sonra ise en parlak yıldızları referans alıp onların ufuk çizgisinden yüksekliğini  ölçerek namaz saatlerini tam olarak tespit etmeye başladılar. Tabi usturlap sadece namaz saatlerini ölçme ile de kalmadılar. Binların, kalelerin yüksekliğini vadilerin derinliklerinide  ölçmeye başladılar. Bunları mimarı yapıları inşa ederken pratik bir hesap aleti olarak kullandılar. Denizciler yollarını bulmak için bu aletlerden yararlandılar. Günümüzce bilgisayar ne ise döneminde de usturlap öyleydi diyebiliriz.

Tarihte usturlaplar en çok hangi alanlarda kullanılmıştır?

Usturlabı; Muavakkitler, Rasat faaliyetlerinde bulunanlar, müneccimler, gemiciler, mimarların kullandığını biliyoruz.

Bir usturlap yapım süreci nasıl işler? Adım adım açıklayabilir misiniz?

Usturlaplarda Steografik izdüşüm yöntemini kullanarak çizimleri yapıyorum. Steografik izdüşüm yöntemi; küresel bir yüzeyin ( Gökyüzünün ) düzlemsel bir yüzeye aktarılması şeklinde özetlenebilir. Usturlap matematiksel bir alet olduğu için çizimi de o hassasiyette yapmak gerekiyor. Usturlapta kullanılan Enlem diskleri ölçümlerde doğru sonuçlar alabilmek için  hangi enlem için yapılacaksa o enleme uygun olarak yeniden çizilmesi geriyor.  Çizim işleri bittikten sonra Prinç( sarı metal ) levha üzerine aktarılır. Elmas uçlu kalem ve çekiç kullanılarak bu çizgiler oyulur daha sonra kıl testere ile kesilmesi gereken yerler kesilir. Parçalar kaynak yapılır. Oksit ve akabinde  yüzey zımpara yapılır ki çizgiler daha belirgin olsun.  Parçaların montajı yapılır usturlabımız hazır hale gelir.

Kullanılan malzemeler nelerdir? Modern usturlap yapımında geleneksel malzemeler mi

kullanılıyor yoksa daha yeni teknolojiler mi tercih ediliyor?

Usturlap yapımında Ana malzeme Prinç (sar ımetal) levhalar, Elde yapılmış metal işlemede kullanılan  Elmas uçlu çelik kalemler, Kıl Testere, kaynak yapmak için kaynak ekipmanları sayılabilir. Ben Usturlap yapımında geleneksel yöntemleri tercih ediyorum.

El yapımı bir usturlap ile endüstriyel olarak üretilen bir usturlap arasında ne gibi farklar vardır?

El yapımı usturlabın antika değeri vardır. Üretebileceğiniz usturlap sınırlıdır bu sebeple çok değerlidir. Orijinal usturlaplar günümüzde çok yüksel fiyatlara satılmaktadır. Orijinal usturlaptan sonra el yapımı usturlaplar gelmektedir. El işi bir çalışmada yapan ustayı yansıtır, yaparken ayırdığı zaman onun ömründen giden zamandır, yaptığı çalışmalara duygularını yansıtır. El işi çalışmayı elinize aldığınızda o sıcaklığı o duygusallığı hissedersiniz. Endüstriyel çalışmalarda çizgiler kusursuzdur ancak yapaydır mattır. Yağlı boya tablosu ile baskı gibidir aradaki fark.

Usturlap yapımında karşılaştığınız en büyük zorluklar nelerdir. Yapım sırasında dikkat edilmesi gereken en kritik detaylar nelerdir?

Çizimleri haftalar hatta aylar aldığı oluyor. Bu aşamadan sonra sizi bekleyen en büyük zorluk ise metale işleme kısmı. Çizgilerin her biri belirli hesaplara göre çizildiği için metale işlerken o hassasiyette yapmanız gerekiyor. Elinizin küçük yanlış hareketinin telafisi yok, silip tekrar yaparım diyemiyorsunuz. Kabul edilemez bir hataysa günlerce yaptığınız bir çalışmayı baştan yapmanız gerekir. Buradaki zorluk acele etmeden yavaş yavaş sabırla çalışma öğretir insana.

Hangi geometrik ve astronomik prensipler usturlap yapımında kullanılıyor?

Üç boyutlu olan gök küreyi iki boyuta indirgemek için Steografik izdüşüm yöntemini kullanırsız. Geometride açılardan, üçgenlerden, trigonometriden  yararlanırsınız. Tarihteki usturlap yapımcılarına baktığımızda ileri derecede matematikçi ve gökbilimci olduğunu görürüz. Usturlap bir çok bilimi içerinden barından bir alettir.

Usturlap kullanmayı öğrenmek ne kadar zaman alır? Öğrenme süreci hakkında bilgi verebilir misiniz?

Usturlabın ön yüzü gökyüzünde yer alan yıldızların ve güneşin yıl içerisinden izlediği yolu gösterir. Bu verilerden yararlanarak saati bulursunuz, kısa bir cümlede özetlenmiş olsa da hangi ayda hangi takım yıldızı görünür bunu bilmek lazım. Akşamları gökyüzüne baktığınızda yıldızları bilmeniz gerekir. Bu konuda gönümüzde bir çok telefon uygulaması var, gözlem yaparken uygulamada kullanıldığında zamanla gökyüzüne aşinalık olacaktır. Usturlabın arka yüzü ise belirli bir standardı yok. Farklı farklı tablolar koymuşlar. Gölge karesi, ters gölge karesi, eşit olmayan zaman eğrileri, sinüs kosinüs cetvelleri gibi. Bunların her birinin kullanımı farklı farklıdır. Türkçe kaynaklarda bunların kullanımı ile alakalı kaynak neredeyse yok denecek kadar azdır. Usturlapların ana kaynak kitapları genellikle Arapça olarak yazılmıştır. Bu kitapların açıklamaları ise İngilizce Fransızca İspanyolca Almanca gibi dillerde yazılmış.

Usturlapları günümüzde hangi alanlarda kullanıyoruz?

Günümüzde yaygın kullanımı olmamakla birlikte usturlap kullanmayı bilenler yıldızların yerini ve konumu kolayca bulabilirler. Günümüzde kullanımdan daha ziyade görsel olarak yani müzelerde sergilenmektedir.

Usturlapların modern sanat ve tasarımdaki yeri hakkında ne düşünüyorsunuz. Usturlap kullanımı hakkında eğitim veya atölyeler düzenliyor musunuz?

Bursa Merkezinde bulunan Tarihi Balibeyhan yer alan Usturlaphanemizde  öğrenci guruplarına usturlap hakkında detaylı bilgi verip yapım aşamalarını gösteriyoruz. Bilim Festivallerine katılıp küçük çaplı usturlap atölyeleri yaptırdığımız oluyor.

Usturlap yapımı ve kullanımı konusunda gelecekte ne gibi gelişmeler öngörüyorsunuz?

Usturlap ile geçmiş bağları güçlendirmek ve şehir merkezlerine buyuk boy usturlaplar modelleri olabilir. Şehit meydanlarına birazda şehrin dokusuna uygun güneş saatleri yapılabilir. Dış ülkelerde bunun örneklerini görmek mümkün neden bizim şehirlerimizde de yapılmasın. Anlamsız heykeller yerine bunlar yapılabilir diye düşünüyorum. Hatta biraz daha ileri gidip Prag’daki astronomik saat gibi bir çalışma yapılabilir.

Bu alana ilgi duyan gençlere ve yeni başlayanlara ne gibi tavsiyeleriniz var?

Bu alana ilgi var ise tarihsel gelişimi ile araştırmaya başlayabilirler, Matematik, Geometri ve Astronomi bilgileri kendilerine geliştirebilirler.

Usturlap yapımında ve kullanımında daha fazla insanın ilgisini çekmek için neler yapılabilir?

Bireysel olarak büyük kitlelere ulaşmak zor biraz. Bu alanlara kurumların sahip çıkması gerekir. Kültürel bir miras olarak görüp bunun bütün kesimlere ulaştırmak Kültür ve Turizm Müdürlüğünün en temel görevi olsa gerek. Ancak ülkemizde sadece turizm kısmı çalışmakta kültürel kısmı yetersiz kalmaktadır.

Röportaj: ALAADDİN ALADAĞ 

Konya Bülten

Benzer Haberler